هر چه کُنی به خود کُنی!
در تلقّی قرآن، آسیب حقیقی تنها از ناحیه عملکرد خودمان متوجه ما می‌شود و گمگشتگی و فریبکاری دیگران، به شرطی که اهل شکیبایی، پارسایی و هدایت باشیم، ما را متضرر و خسارت‌دیده نمی‌سازد.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لَا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ(مائده/۱۰۵)؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید به خودتان بپردازید. هر گاه شما هدایت یافتید آن کس که گمراه شده است به شما زیانى نمى رساند.
وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئًا(آل‌عمران/۱۲۰)؛ و اگر صبر کنید و پرهیزگارى نمایید نیرنگشان هیچ زیانى به شما نمیرساند.
در تلقّی قرآن، سود و زیان حقیقی تنها از ناحیه‌ی اعمال اختیاری و احوال باطنی ما حاصل می‌آید و هر نیکویی یا بدکرداری که از ما سربزند، پیش از هر کس و هر چیز، به سود و زیان خود ما تمام خواهد شد. مبنای چنین دیدگاهی، وجود نظامی هوشمند و اخلاقی در هستی است که هیچ فعل نیک و بدی را بی‌بازتاب نمی‌گذارد.
إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا(اسراء/۷)؛ اگر نیکى کنید به خود نیکى کرده‌‌اید و اگر بدى کنید به خود [بد نموده‌اید].
یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَى أَنْفُسِکُم(یونس/۲۳)؛ اى مردم سرکشى شما فقط به زیان خود شماست.
فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهَا(انعام/۱۰۴)؛ پس هر که به دیده بصیرت بنگرد به سود خود او و هر کس از سر بصیرت ننگرد به زیان خود اوست.
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَیْهَا(فصلت/۴۶ و جاثیه/۱۵)؛ هر که کار شایسته کند به سود خود اوست و هر که بدى کند به زیان خود اوست.
فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا(زمر/۴۱)؛ پس هر کس هدایت شود به سود خود اوست و هر کس بیراهه رود تنها به زیان خودش گمراه می‌شود.
در این تلقّی، شما هر کار خیرخواهانه‌ای که انجام دهید، به سود خودتان(أعم از سودِ معنوی، یا اخروی یا درازمدت) تمام می‌شود و هر ستم و جفاکاری و بدرفتاری که پیشه کنید مآلاً آسیب و خسارت آن را خودتان متحمل می‌شوید. از فعل محسنانه و اخلاقی، خودِ من منتفع می‌شوم و از فعل بد و ستم‌کارانه خودِ من زیانبار می‌گردم. از این‌رو، نباید گمان کنیم که اگر اهل خیر و بخشندگی هستیم، لطفی است که در حق دیگران می‌کنیم، بلکه اول از همه، لطفی است که در حق خویش روا می‌داریم. همچنین با حق‌کُشی و ستمکاری، پیش از آنکه به کسی دیگر آسیب برسانیم، به خویش زخم زده‌ایم. آثار، هر اقدام من به خودِ من کمانه کرده و باز می‌گردد و هرگز از آثارِ اعمال خویش، مفرّی ندارم.
آنچه به نحو فرجامین به نفع ما می‌انجامد اقدامات و تکاپوهای خود ما است و جز این هر چه هست از تبارِ «أمانی» و آرزوهاست:
وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى(نجم/۳۹)؛ و اینکه براى انسان جز حاصل تلاش او نیست.
«أمانی» و آرزوی واهی است که گمان کنیم به هر دلیل و بهانه‌ای می‌توانیم از انعکاس متناسب بدرفتاری‌های خود در امان باشیم:
لَیْسَ بِأَمَانِیِّکُمْ وَلَا أَمَانِیِّ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ یَعْمَلْ سُوءًا یُجْزَ بِهِ وَلَا یَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَلَا نَصِیرًا(نساء/۱۲۳)؛ [پاداش و کیفر] به دلخواه شما و به دلخواه اهل کتاب نیست هر کس بدى کند در برابر آن کیفر مى بیند و جز خدا براى خود یار و مددکارى نمى یابد.
و به تعبیر مولانا:
بدی مکن که درین کِشت‌زار زود زوال
به داس دهر همان بِدرَوی که می‌کاری