بزرگترین حُکم الهی چیست؟ مسیح می‌گوید بزرگترین حُکم خدا محبت است. محبت به خدا و محبت به همنوع.
«استاد، بزرگترین حُکم شریعت کدام است؟» عیسی او را گفت: «خداوند خدای خویش را به تمامی دل و تمامی جان و تمامی ذهن خویش دوست بدار: این است بزرگترین و نخستین حکم. حکم دوم همانند آن است: همنوع خویش را چون خویشتن دوست بدار. تمامی شریعت و کتابهای پیامبران وابسته به این دو حُکم است.»(انجیل مَتّی، باب ۲۲)
از عارفان ما قریب به همین مضمون نقل شده است با این تفاوت که به جای دوست داشتنِ خدا از عُمق جان، به بزرگداشت اوامر او توجه کرده‌اند.
عبدالقادر گیلانی می‌گوید:
«الخیرُ کلّه فی کَلِمَتین: التعظیمُ لأمرِ اللهِ تعالی والشفقةُ عَلی خلقِ الله، کُلُّ مَن لایُعظم امرالله و لایُشفق علی خلقِ الله فهو بعیدٌ مِنَ الله تعالی»(الفتح الرّبّانی، مجلس ۲۳)
یعنی: تمام خوبی در دو کلمه جمع شده‌اند: یکی بزرگداشت امرِ خدا و دیگری شفقت بر خلق خدا. هر که امر خدا را بزرگ نداند و بر خلق خدا شفقت نورزد از خدا دور است.
ابن قیّم جوزیه می‌نویسد:
«مَدارُ حُسنِ الخُلقِ مَعَ الحَقِّ ، وَمَعَ الخَلقِ : عَلى حَرفَینِ . ذَکَرَهُما عبدُ القادرِ الکیلانی فقال : کُن مَعَ الحَقِّ بِلا خَلقٍ . وَمَعَ الخَلقِ بِلا نَفسٍ»(مدارج السالکین، ابن‌قیّم)
یعنی: اساس اخلاقِ نیک با خدا و خَلق در دو حرفی است که عبدالقادر گیلانی گفته است: با خدا بدون [درنظرگرفتنِ] مردم باش، و با مردم بدونِ [درنظرگرفتنِ] خود باش.
ابن قیّم ادامه می‌دهد:
«تأمل کن! این دو حرف به رغم اختصار و کوتاهی چه گران‌سنگند و تا چه پایه فراگیرنده‌ی قواعد رفتار و فضایل زیبا هستند. تباهی اخلاق، ناشی از این است که خَلق را میان خود و خدا راه داده‌ای و نفس را میان خود و مردم دخالت می‌دهی. هر گاه خلق را در حالِ با خدا بودن، درنظر نگیری و نفس را در هنگام معاشرت با مردم، نادیده بگیری، به هر آنچه اهل عرفان گفته‌اند نایل می‌شوی.»(منبع پیشین)
ابوسعید بوالخیر البته به جای تعظیم امر خدا از تعبیر دیگری استفاده می‌کند. تعبیرِ «صِدق با خدا».
ازابوسعیدابوالخیر پرسیدند که «راه چیست؟» گفت: «صدق و رِفق. صِدق با حق و رِفق با خلق»(چشیدن طعم وقت، به کوشش شفیعی کدکنی)
صِدقِ با خدا یعنی خلوص. توجهِ ژرف و با تمامِ دل. یک‌رنگ شدن برای خدا. رِفق یعنی ملایمت و نرم‌خویی که نزدیک است به تعبیرِ شفقت بر خلق خدا.
با این‌حال به نظر می‌رسد سخنِ مسیح، از همه درخشان‌تر است:
«خداوند خدای خویش را به تمامی دل و تمامی جان و تمامی ذهن خویش دوست بدار: این است بزرگترین و نخستین حکم. حکم دوم همانند آن است: همنوع خویش را چون خویشتن دوست بدار.»